အတင်းအဓမ္မရွှေ့ပြောင်းခံရခြင်းကို လူ့အခွင့်အရေး ချိုးဖောက်မှုတခုအဖြစ် မှတ်တမ်းတင်နိုင်ရန်အ တွက် အောက်ဖေါ်ပြပါ အင်္ဂါရပ် ချိုးဖောက်မှုမြောက်သော အချက်အလက်များ ထင်ရှားကြောင်း သက် သေ တင်ပြရပါမည်။ ၁။ တစုံတဦး၏ အိုးအိမ် သို့မဟုတ် မြေနေရာမှာ ဖယ်ရှားခံရခြင်း ၂။ အကြောင်းမဲ့ အတင်းအကျပ် ဖယ်ရှားပစ်ခြင်း ၃။ အလိုမတူခြင်း သို့မဟုတ် ဆန္ဒမပါဘဲ လုပ်ဆောင်ခြင်း ၄။ အစိုးရ၏ လုပ်ဆောင်ချက်တို့ ဖြစ်သည်။ (ခ) အကြောင်းမဲ့ အတင်းအကျပ်ရွှေ့ပြောင်းခြင်းဆိုသည်မှာ မည်ကဲ့သို့သော အကြောင်းချင်း ရာဖြစ်သ နည်း။ အကယ်၍ ရွှေ့ပြောင်းခြင်းသည် တရားမျှတမှုမရှိခြင်း၊ ရုတ်ချည်းပြောင်းရွှေ့ရခြင်း၊ ကျိုးကြောင်းဆီ လျော်မှုမရှိခြင်း သို့မဟုတ် အများပြည်သူ အကျိုးစီးပွားနှင့် မဆီလျော်ပါက ယင်းရွှေ့ပြောင်းခြင်းကို အ ကြောင်းမဲ့ သက်သက် ရွှေ့ပြောင်းခြင်းမှုဟု ခေါ်ဆိုနိုင်ပါသည်။ ဥပမာ အတင်းအဓ္မ ရွှေ့ပြောင်းခြင်းကို အောက်တွင်ဖော်ပြထားသော အခြေအနေများတွင် အခြေခံ၍ ဖြစ်ပေါ်ပါက အကြောင်းမဲ့ဖြစ်ခြင်း သဘော၊ အတင်းအကျပ် ဖြစ်ခြင်း သဘောဟု သတ်မှတ်နိုင်သည်။
– လူမှုပတ်ဝန်းကျင် ဖွဲ့စည်းထားမှု၏ တစိတ်တပိုင်းကို တိုင်းရင်းသားမျိုးနွယ်စု အရသော်လည်းကောင်း၊ ဘာသာရေးအရ သော်လည်းကောင်း၊ လူမျိုးစုအရ သော်လည်းကောင်း အခြေခံ၍ ဖွဲ့စည်းထားမှုပုံစံ ပြောင်းလဲသွားစေရန် အတွက်ဖြစ်စေသော သို့မဟုတ် ရည်ရွယ်ချက်ပါသော မူဝါဒများကိုအခြေခံခြင်း။ – တရားဥပဒေအား ချိုးဖောက်၍ သော်လည်းကောင်း၊ အပြစ်မဲ့အရပ်သားများကို ဆန့်ကျင်၍ သော် လည်းကောင်း၊ စုပေါင်းအုပ်စုအလိုက် အပြစ်ပေးခံရမှု သို့မဟုတ် ပြစ်ဒဏ်ခတ်ခံရမှု ပုံစံတခုအ ဖြစ်သော် လည်းကောင်း ဆောင်ရွက်ခြင်းတို့ ဖြစ်သည်။ ဥပမာ- ပေးထားသော စာရင်းသည် ပြည့်စုံသော စာရင်းတခုမဟုတ်သေးပေ။ လူတဦးသည် သူ သို့မ ဟုတ် သူ့အပိုင်မြေပေါ်မှ ဥပဒေနှင့် မလျော်ကန်စွာ သို့မဟုတ် တရားမျှတမှု ကင်းမဲ့စွာ အတင်းအဓ္မ ဖယ် ရှားခံရပါက ထိုလုပ်ရပ်သည် နိုင်ငံတကာ လူ့အခွင့်အရေးဥပဒေကို ချိုးဖောက်သော အတင်းအဓမ္မ ရွှေ့ ပြောင်းခြင်း အဖြစ် သတ်မှတ်နိုင်သည်ကို သတိပြုရန် အရေးကြီးသည်။ အတင်းအဓ္မရွှေ့ပြောင်း ခြင်းသည် “အထူးသီးသန့် ထင်ရှားသည့် အခြေအနေများ”တွင်သာ ကျိုးကြောင်း ဆီလျော်မှုရှိသည်။ သတိချပ်စရာ ဝေါဟာရ – အတင်းအဓမ္မရွှေ့ပြောင်းခြင်း အတင်းအဓမ္မ ရွှေ့ပြောင်းခြင်းဟူသော အသုံးအနှုန်းသည် အဓိပ္ပာယ်တိကျစွာ ဖွင့်ထားခြင်းမရှိပေ။ လူတ ဦးတယောက် (သူ သို့မဟုတ် သူမ) နေအိမ်မှဖြစ်စေ ၊ မြေယာမှဖြစ်စေ အကြောင်းမဲ့ သို့မဟုတ် အတင်း အကျပ် ထွက်ခွာပေးရသည့် အကြောင်းရင်း ပါဝင်သောဖြစ်ရပ်ကို မတူညီသော အဖွဲ့အစည်းများက သတ်မှတ်ရာတွင် ကွဲပြားသော အသုံး အနှုန်းများဖြင့် အသုံးပြု၍ သတ်မှတ်ကြသည်။ အချို့အဖွဲ့အစည်း များက အတင်းအဓ္မမောင်းထုတ်ခြင်း (eviction) ဟူ၍ သော်လည်းကောင်း အသုံးအနှုန်းကို အသုံးပြုကြ သည်။ အချို့အဖွဲ့အစည်းများက အတင်းအဓ္မ အိုးအိမ်မှ နေရာရွှေ့ပြောင်းရခြင်း (displacement) ဟူ၍ သော်လည်းကောင်း အသုံးအနှုန်းကိုအသုံးပြုကြသည်။ အချို့အဖွဲ့ အစည်းများက အတင်းအဓ္မပြန်လည် အခြေချခြင်းဟူ၍ သော်လည်းကောင်း စသည်ဖြင့် ကွဲပြားသောအသုံးအနှုန်း များကိုပင် အသုံးပြုသတ် မှတ်ထားကြသည်။ သို့သော် မည်သို့ပင် အသုံးပြု သတ်မှတ်စေကာမူ အသုံးအနှုန်းတခုချင်း စီသည် တူညီ သော ချိုးဖောက်မှုတခုတည်းကိုသာ ပုံဖေါ်ပြကြခြင်းဖြစ်သည်။ ယခုလမ်းညွှန်စာအုပ်တွင် အတင်းအဓ္မ ရွှေ့ပြောင်းခြင်းဟူသော အသုံးအနှုန်းဖြင့် အားလုံးတသမတ်တည်း ဖြစ်စေရန်အတွက် အသုံးပြုထား ပါသည်။
